Het Nederlandse Ministerie van Financiën lost schulden af. Ja, echt! Het gaat dan wel om leningen die de Staat aanging in 1815, 1896 en 1910, en in totaal om 0,003% van de staatsschuld. Ofwel: aflossen van de staatsschuld komt net iets vaker voor dan we de komeet van Halley voorbij zien komen (eens in circa 75 jaar).
Ook wereldwijd is deze ontwikkeling te zien. Het op grote schaal aflossen van schulden kan niet de reden zijn voor de daling van de mondiale schuldenberg in 2021, waar het Internationaal Monetair Fonds (IMF) eerder deze week gewag van maakte. In dat jaar zakte die naar iets minder dan 250% van het mondiale bruto binnenlands product (bbp).
Dat kwam dus niet door het aflossen, maar door een samenspel van behoorlijke economische groei (herstel na de pandemie) en hoge inflatie. Sterk economisch herstel zorgde voor extra inkomsten voor de overheden. Hoge inflatie hielp mee doordat die de nominale groei van de economie aanjoeg. Aangezien schulden uitgedrukt worden in procenten van de nominale economie, daalde het percentage licht.
Economische groei heeft inmiddels plaatsgemaakt voor een recessieachtige omgeving. De inflatie is echter torenhoog, wat wellicht de schuldenberg stabiel hield dit jaar. Maar dat is een tijdelijk effect. De hoge inflatie heeft inmiddels de rentes behoorlijk opgestuwd met fors hogere rentelasten tot gevolg.
Natuurlijk, na een recessie treedt altijd een herstel op. Maar de economie heeft inmiddels heel veel moeite aanhoudend sterk te groeien en een belangrijke reden daarvoor is die schuldenberg zelf.
Tientallen onderzoeken laten zien dat er een correlatie bestaat tussen de hoogte van de staatsschuld en economische groei, in de zin dat hoge schulden de groei afremmen. De relatie is ook nog eens non-lineair ofwel: als de schuld eenmaal voorbij een zekere grens is, wordt de afremmende werking sterker en sterker.
En dat besef, dat staatsschuld een vloek voor de economie is, is een lastige omdat het een grote verandering in het denken van veel beleidsmakers vergt. De afgelopen 50 jaar, zo niet langer, is, onder de invloed van het keynesiaanse denken, het mantra geweest dat elke additionele euro aan schuld meer dan één euro aan economische koek oplevert. Economen spreken van een multiplier-effect.
Dat was ook lang het geval maar als de schuld te hoog wordt, gaat een andere economische wet domineren, die van afnemende meeropbrengsten. Elke additionele euro aan schuld, levert ondertussen minder dan één euro aan extra economische koek op.
Hoe remt hoge schuld de groei af? Er zijn verschillende mechanismen die daarvoor zorgen, zoals dat hoge schuld de inflatie aanjaagt en daardoor de rentes. Die op hun beurt, zorgen voor een lagere toename van investeringen en minder innovatie, met alle negatieve gevolgen daarvan op de toename van de productiviteit.
De rentelasten leggen ook een steeds groter beslag op de overheidsuitgaven. Neem Nederland. Binnenkort zullen de totale rentelasten over de relatief lage Nederlandse staatsschuld hoger zijn dan het bedrag dat we per jaar uitgeven aan basisonderwijs.
Anders gezegd: beleidsmakers moeten het willen zien dat het economisch model dat het Westen vanaf 1971 hanteert, namelijk groeien op almaar meer schulden, zijn langste tijd heeft gehad en ondertussen de groei niet aanjaagt maar juist afremt. En dus dat er een ander model nodig is. Dat is lastig, maar is wel de werkelijkheid.
„Waar ligt die grens dan?” vraagt u zich ondertussen waarschijnlijk af. Er is geen scherpe grens, waarbij schuld ineens een vloek wordt voor de groei. Het niveau hangt ook onder meer af van het ontwikkelingsstadium en de kwaliteit van instellingen in een land.
Voor ontwikkelde economieën wijst onderzoek erop dat de kritische zone voor staatsschulden ergens tussen 75% en 100% van het bruto binnenlands product ligt. Precies de zone waar veel Westerse landen zich in bevinden of, ook vaak, met hun schuld erboven zitten.
Deze column is 14 december jl. gepubliceerd in Dft.nl
Edin Mujagic is hoofdeconoom en onderdeel van ons beleggingcomité. Naast zijn werk bij OHV heeft Edin meerdere boeken geschreven over macro-economische en monetaire geschiedenis. Daarnaast is hij een graag geziene spreker en auteur bij gerenommeerde media.
Op de hoogte blijven van de economische ontwikkelingen? Onze hoofdeconoom Edin Mujagić deelt maandelijks zijn visie. Schrijf u hier in voor Edins nieuwsbrief.
In de nieuwsbrief van OHV leest u welke invloed de macro-economische ontwikkelingen hebben op de financiële markten en 'onze' beleggingen.
