Als je een econoom eind jaren zestig had gevraagd twee zaken te noemen die onmogelijk waren, dan had je zomaar als antwoord kunnen krijgen: dat de zon in het westen opkomt en dat tegelijkertijd de inflatie gierend oploopt terwijl de economie stagneert. Een econoom met een beetje humor had er waarschijnlijk nog aan toegevoegd dat hij van dat eerste niet helemaal zeker was.
De jaren zeventig brachten echter juist die voor onmogelijk gehouden combinatie van stagnerende economie en stijgende inflatie. Er moest zelfs een term gemunt worden voor het fenomeen en dat werd: stagflatie.
Kijkend over dat stagflatiemoeras zag men dat er één land zich aan die malaise onttrok. Duitsland was die economische evenknie van het dorpje van Asterix en Obelix, dat land trotseerde de stagflatiekrachten met succes.
Na enige tijd wisten economen de vinger erachter te krijgen waarom dat het geval was. Het feit dat de Bundesbank, de Duitse centrale bank, onafhankelijk opereerde van de politiek, bleek het monetaire elixir te zijn. De les was duidelijk. Politici willen altijd lage(re) rentes zien. Maak je centrale bank onafhankelijk van de politiek, dan zal die zich bij het bepalen van de rentestand laten leiden door overwegingen wat de economie op middellange termijn nodig heeft en niets aantrekken van wat politici willen. Dat op zijn beurt levert een behoorlijke winst voor de economie en maatschappij, bijvoorbeeld via lagere inflatie en dus lage rentestanden. Met andere woorden: stel een onafhankelijke centrale bankier aan en de kans op een herhaling van de jaren zeventig wordt net zo groot als tegenwoordig de kans op een nieuwe Elfstedentocht op natuurijs.
Vanaf eind jaren tachtig verankerde het ene na het andere land daarom de onafhankelijkheid van de centrale bank in de wet, met Nieuw-Zeeland in 1989 als gids. Op papier regelden de politici dit vraagstuk uitstekend.
Onlangs hebben enkele onderzoekers gekeken naar of dat ook in de praktijk gebeurde. Hun conclusie, na ruim 316 benoemingen van topmensen bij centrale banken in 57 landen in de periode tussen 1985 en 2020, luidt dat die onafhankelijkheid in de praktijk veel minder voorstelt. Politici blijken die onafhankelijke positie op papier prima geregeld te hebben, maar vervolgens in de praktijk via een andere route te ondermijnen. Die andere route is de benoeming van de aanvoerder van de centrale bank.
Sinds 1985 blijken die benoemingen meer politiek te zijn geworden. Ofwel: politici benoemden vaak mensen van wie ze wisten dat die oren hadden naar de rentewensen van de politiek. Politiek gemotiveerde benoemingen van presidenten van centrale banken betekenen een de facto minder onafhankelijke centrale bank en zorgen daardoor voor hogere inflatie en meer financiële instabiliteit.
In mijn optiek is de Europese Centrale Bank (ECB) een uitstekend voorbeeld van die ongewenste trend, met zowel de president als de vicepresident ervan die beroepspolitici zijn. Dat is bij bijvoorbeeld de Fed heel anders, wat wellicht het verschil verklaart in de snelheid waarmee en de mate waarin die centrale banken de sinds de zomer van 2021 hoge inflatie aanpakken.
De centrale banken zijn sinds 2008 veel machtiger en invloedrijker geworden. Dat zal in de toekomst eerder wel dan niet nog meer het geval worden, aangezien veel centrale banken een belangrijke rol lijken te gaan spelen in de energietransitie en verduurzaming, en de komst van digitaal geld.
Het is daarom van groot belang de centrale banken ingrijpend te hervormen. Die instellingen louter op papier onafhankelijk maken, daar kunnen we niet op vertrouwen. Wat nodig is, is de macht en invloed die ze hebben, afbouwen en ze daadwerkelijk verantwoording te laten afleggen aan de maatschappij, de facto hun werkgever. Hoe? Door consequenties te verbinden als ze falen, inclusief de ultieme consequentie, namelijk ontslag. Maar dat ondermijnt de onafhankelijke status van de centrale banken toch? Ja, dat klopt. Dat zou een zeer valide tegenargument zijn... als die onafhankelijkheid in de praktijk ook veel zou voorstellen.
Edin Mujagic is hoofdeconoom en onderdeel van ons beleggingcomité. Naast zijn werk bij OHV heeft Edin meerdere boeken geschreven over macro-economische en monetaire geschiedenis. Daarnaast is hij een graag geziene spreker en auteur bij gerenommeerde media.
Op de hoogte blijven van de economische ontwikkelingen? Onze hoofdeconoom Edin Mujagić deelt maandelijks zijn visie. Schrijf u hier in voor Edins nieuwsbrief.
In de nieuwsbrief van OHV leest u welke invloed de macro-economische ontwikkelingen hebben op de financiële markten en 'onze' beleggingen.
